اصولا علت ريزش مو چيست ؟ براي فهم علت ريزش مو بايستي اطلاع دقيقي از مراحل سيكل طبيعي رشد مو داشته باشيم. موهاي انسان به طور طبيعي با يك روش دوره اي رشد مي كنند كه سيكل رشد مو ناميده مي شود (يك مرحله رشد ويك مرحله استراحت و در نهايت ريزش). مرحله رشد يك فوليكول با فوليكول همسايه متفاوت ميباشد و به اين حالت رشد موزائيكي گفته مي شود.
مدت آناژن (فاز فعال يا رشد )، 8-2 سال، كاتاژن (فاز تحليل رونده )، 4-2 سال،تلوژن (فاز استراحت )، 4-2 ماه. طول مدت هر كدام از اين مراحل با توجه به سن، شرايط تغذيه اي، فاكتورهاي هورموني و عوامل فيزيولوژيك و پاتولوژيك بدن مي تواندتغيير كند. ميزان طبيعي رشد مو mm35/0 در روز است و تقريبا بين 25/0 تا 5/0اينچ در ماه برآورد مي شود. در حالت طبيعي 90% موها در فاز رشد، و 10% در فاز استراحت مي باشند و به طور متوسط روزانه 50 تا 100 تار موي تلوژن به هنگام شستن و شانه كردن مو ريزش پيدا مي كنند.
پس همچنان كه يك مو مي ريزد موي جديد جاي آن را مي گيرد. مشكل زماني آغاز ميشود كه موهاي ريزش يافته بيشتر و سريعتر از موهاي رويش يافته جديد ضعيف شود يا سيكل رشد آنها كوتاه شود و نتواند به حداكثر رشد آناژن برسد. در اين حالت بعد از مدتي از تعداد كل موها كاسته شده و يا ممكن است موها نازك تر شده وفرد متوجه كاهش حجم موهايش شود.اين، علت اصلي ريزش مو مي باشد.
چه بيماريهايي مي توانند سبب چنين تاثيري در سيكل رشد مو شوند ؟عوامل مختلفي مي توانند روي سيكل رشد مو اثر گذاشته و باعث ريزش موقت و يا دائمي شوند كه اصطلاحا به آن آلوپسي( alopecia ) گفته ميشود. علل عمده ريزش مو عبارتند از آلوپسي آندروژنتيك، تلوژن افلوويوم و آلوپسي آره آتا. ميزان شيوع موارد فوق به ترتيب 20 به 7 به 1 برآورد شده است. از علل ديگر مي توان به مواردي مانند بيماريهاي تيروئيد، ديابت، كمبود تغذيه اي، بيهوشي عمومي و رژيم هاي سخت، مصرف دارو، اشعه، شيمي درماني، تماس با مواد شيميايي علل هورموني، اشكالات سيسم ايمني، بيماري پوستي موضعي يا سراسري، اسكار(جوشگاه) و استرس هاي فيزيولوژيك يا روحي – رواني اشاره كرد.
همچنين مواردي مانند تريكوتيلومانيا (يك مشكل روحي-رواني كه فرد موهاي خود را دور انگشت پيچيده و ميكند)، آلوپسي كششي(به علت آرايش مو به شكلي كه موهاي يك قسمت سر را تحت كشش قرار ميدهد) و يك عفونت قارچي به نام Tinea Capitis از علل ديگر شناخته شده ريزش مو مي باشند.
آلوپسي آندروژنتيك چيست؟ عبارت آلوپسي آندروژنتيك (Androgenetic Alopecia) يا AGA غالبا براي توصيف نوعي از ريزش موي سر به كار برده ميشود كه در مردان و زنان مستعد به لحاظ ژنتيكي، سبب ريزش مو با يك الگوي مشخص ميشود. “Andro” در كلمة “Androgenetic” به تاثير آندروژن ها يعني تستوسترون و دي هيدروتستوسترون (DHT ) اشاره دارد كه براي ايجاد طرح ريزش مردانه ضروري است. Genetic”” در اين كلمه به اين واقعيت اشاره ميكند كه AGA يك مشكل ژنتيك است كه از طريق ژنها و از يك يا هر دو والد به ارث برسد. به اين شكل ريزش مو در مردان MPHL(Male (Male Patterned Hair Loss ) و در زنان FPHL(Female Patterned Hair Loss) گفته مي شود.
آيا اين بيماري از لحاظ علت ايجاد و مراحل پيشرفت در مردان و زنان تفاوتي دارد؟ بله. آلوپسي آندروژنتيك در مردان به خوبي شناخته شده ولي در خانمها هنوز ناشناخته هاي زيادي وجود دارد. همچنين تاثير عامل ژنتيك در زنان بيشتر از مردان است.
ريزش مو در مردان زنان چگونه است و در چه سني آغاز ميشود ؟ حدود 35 ميليون نفر از مردان در آمريكا مبتلا به درجاتي از ريزش موي آندروژنتيك هستند. MPHL با عقب رفتن خط موي جلوي سر(فرونتال) با نازك و تنك شدن موهاي جلو و فرق سر آغاز شده و بهمين شكل به عقب مي رود و قسمت باقيمانده حلقة مو را در عقب و طرفين تشكيل ميدهد .سرعت ريزش مو و شكل پاياني آن به ژنتيك فرد ارتباط دارد .MPHL پيشرفت آرامي داشته و 20% مردان را در 30 سالگي و 40% مردان را در40 سالگي تحت تاثير قرار ميدهد.
در مردان MPHL پيش از بلوغ ديده نشده و معمولا در سومين دهه عمر و تقريباً در همه موارد تا دهه چهارم عمر ظاهر مي شود. MPHLدر مقابل، FPHL ممكن است در دهه ششم عمر با تنك شدن منتشر موها در نواحي فرونتال و طرفين سر (پاريتال) و باقيماندن خط جلوي سر ظاهر شود. معمولا در هر دو جنس موي قسمت پس سر(اكسي تپيال) ريزش پيدا نكرده و با قي مي ماند. ريزش مو در هر دو جنس با تبديل موهاي ضخيم و حاوي رنگدانه (پيگمانته) موهاي ترمينال به موهاي كوتاه، نازك و كمرنگ شبيه موهاي ويلوس صورت مي گيرد.
عملكرد فيزيولوژيك آندروژنها چيست ؟ آندروژن ها هورمونهاي استروئيدي هستند كه به گيرنده هاي داخل هسته سلول باند شده و سبب بروز تاثيرات ژنتيك مي شوند. آندروژن ها واسطه هاي موثر بر رشد موي ترمينال در سراسر بدن هستند. فعاليت آندروژن روي افرادي كه از لحاظ ژنتيك استعداد آلوپسي دارند سبب مينياتوري شدن فوليكول هاي موي سر بصورت يك طرح مشخص ميشود. در مقابل با بلوغ جنسي، آندورژن ها باعث بزرگ شدن موهاي ويلوس و تبديل به فوليكول هاي موي ترمينال در ناحيه زير بغل و پوبيس در هر دو جنس و در صورت، سينه و اندام ها در مردان مي شود. در مردان مبتلا به MPHL مينياتوري شدن فوليكولها علت حساسيت ارثي فوليكولهاي موي سر نسبت به سطح آندروژن خون ايجاد مي شود. بالا رفتن آندروژن سبب رشد موهاي زائد در زنان ميشود كه به آن هيرسوتيسم گفته مي شود. اين اثر دوگانه آندروژن ها روي موهاي سر و بدن هنوز به خوبي شناخته نشده است.
آندروژنها چه تغييري در چرخه رشد مو ايجاد كرده و با چه مكانيسمي عمل ميكنند ؟در اين بيماري به علت كاهش طول مدت آناژن، چرخه رويش مو تسريع شده و تعداد موهاي موجود در فاز تلوژن افزايش مي يابد. اين امر منجر به كاهش مشخصي در نسبت موهاي آناژن به تلوژن مي شود. اين نسبت در حالت طبيعي 6 تا 8 به 1 است كه به 1 تا 3 به 1 مي رسد.
همراه تغييرات ايجاد شده در سيكل رشد مو، موها پروسه اي تحت عنوان مينياتوري شدن فوليكولار(follicular miniaturization) را با كمي تفاوت در مرد و زن مي گذرانند كه طي آن موهاي بزرگ ترمينال به موهاي نازك شبيه ويلوس تبديل مي شوند. در افراديكه از لحاظ ژنتيك مستعد ريزش مو هستند آندروژن به گيرنده هاي داخل هسته سلول متصل شده و با هسته سلول وارد فعل و انفعال ميشود. به اين ترتيب توليد پروتئين تغيير يافته و سبب ظريف شدن فوليكولهاي مو شده و در نتيجه چرخه رشد مو را به لحاظ زماني تغيير ميدهد.
به مرور زمان فوليكولهاي موي مينيا توريزه شده موهايي كوتاهتر، نازكتر و كمرنگ تر ايجاد كرده و گاه توليد مو به كلي قطع ميشود. موهاي مينياتوري همچنين زمان طولاني تري را در فاز تلوژن (استراحت) به سر ميبرند. اين موها رنگدانه كمتري دارند و قطر آنها كاهش يافته و از حداقل معادل 08/0 ميلي متر به زير 06/0 ميلي متر مي رسد. ميزان مينياتوري شدن فوليكول ها در زنان در سنين پس از يائسگي به شدت و وسعت مردان نيست. به علاوه اين اتفاق در زنان به شكل موزائيكي مي افتد و در ناحيه تحت تاثير پروسه ريزش مو قطر موهاي مجاور هم يكسان نيست در حاليكه در مردان طرح يكنواخت تري را نشان مي دهد.
در مورد آلوپسي آندروژنتيك در زنان حدود 20 تا 40 ميليون خانم در أمريكا مشكل نازك شدن موها را دارند. خانمها معمولا مشكل ريزش مو يا آلوپسي را به شكل متفاوت تري تجربه مي كنند. مطالعات اخير نشان مي دهند كه احتمالا از ريزش مو در خانمها مشكل ارث بيش از آقايان مطرح است.
بر خلاف پاتوفيزولوژي شناخته شده براي MPHL در مردان، تاثير آندروژن بر FPHL در زنان كمتر روشن شده است. در پوست سر زنان مبتلا به آلوپسي، ممكن است ريزش مو در زنان با علائم ديگري از افزايش آندروژن مثل هيرسوتيسم و آكنه، بي نظمي در پريود و نازايي همراه باشد. بر خلاف MPHL در مردان، طاسي كامل در زنان بندرت در سنين پيش از يائسگي ديده مي شود. هر چند زنان در سنين پس از يائسگي ممكن است طرح طاسي سرشان بيشتر شبيه MPHL باشد. ريزش مو در خانمها مي تواند در هر سني پس از نوجواني آغاز شود ولي معمولا پس از زايمان يك بچه، در طول منوپوز يا پس از هيستركتومي توتال خود را نشان مي دهد. در اغلب موارد ريزش مو در خانمها سبب طاسي كامل نمي شود و مشخصه آن اين است كه خط جلوي پيشاني باقيمانده و از بين نميرود.